به گزارش شبکه علمی ثریا، «تکم» عروسکی بود که به شکل بز و از چوب ساخته میشد که دستها و پاهایش متناسب با بدن حرکت میکرد. «تکمچیها» آخر اسفندماه با حرکت دادن نمایش «تکم» و جمع کردن هدایایی، آمدن سال جدید را به مردم نوید میدادند. تکم خانی اردبیل و نمایش آیینی تکم چی آذربایجان شرقی نیز در فهرست میراث ناملموس آثار ملی به ثبت رسیده است.
پوپک عظیم پور در کتاب «تکه و تکهچی» درباره این آیین نیز آورده است: اواخر زمستان، زمانی که سرما با طبیعت خداحافظی میکند و طراوت و بهار جایگرین آن شود، زمانی که برفها در سرزمین پهناور آذربایجان آب میشود، صدای تکم و تکمچیها در شهر و روستا میپیچد که با زبان آهنگین به مردم نوید آمدن بهار را میدهند و خلق را برای پاک کردن کینه از دلها و گرد و غبار از خانه هایشان دعوت میکنند.
مرد در مناطق مختلف آذربایجان غربی در فاصله بین دو چهارشنبهی پایانی سال یعنی کول چرشنبه (چهارشنبهی خاکستر) و گول چرشنبه (چهارشنبهی گل) چشم انتظار آمدن تکه و تکه چی هستند. بر اساس رسم دیرین در خطه آذربایجان، در اسفندماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار برپا میشد. مردم، این جشنها را از اولین چهارشنبهی اسفندماه، یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین) شروع میکردند و در دومین چهارشنبه، «خبرچی چرشنبه» (چهارشنبه ی خبرچی)، «گول چرشنبه» (چهارشنبهی خاکستر) و «گول چرشنبه» ادامه میدادند.
به اعتقاد مردم این سرزمین، عدد چهار اصل و ریشهی طبیعت جاودانه است و با اعتقاد عمیقی که به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش در زندگی مردم این خطه وجود دارد، اولین چهارشنبه ماه آخر سال را منسوب به باد، دومین چهارشنبه را منسوب به خاک، سومین چهارشنبه را منسوب به آتش و چهارمین چهارشنبه را هم منسوب به آب میدانستند.
نمادشناسی عدد چهار نیز اطلاعات دقیقتری دربارهی این آیین کهن در اختیارمان میگذارد چرا که در مراحل گوناگون بررسی آیین تکه گردانی با وجوهی از عدد چهار مواجه خواهیم شد، از جمله در صحنه ای که تکه ظاهر میشود و میرقصد، در چهار جهت اصلی که میایستد و بر میخیزد و در نهایت ظهور و حضور تکه چی و تکهاش در فاصلهی دو چهارشنبه یاد شده و به عبارتی دقیقتر در آخرین چهارشنبهی سال یعنی چهارشنبهی گل. معنای نمادین چهار با مربع و صلیب ارتباط پیدا میکند. از دورترین اعصار، حتی اعصار نزدیک به پیش از تاریخ، از چهار برای نشان دادن آنچه مستحکم ملموس و محسوس است، استفاده میشد.
علامت و نشانه خاص بُز
چهار جهت اصلی، چهار باد، چهار ستون عالم، چهار منزل قمر، چهار فصل، چهار عنصر، چهار مزاج، چهار رود، چهار بهشت و غیره، چهار نماد این جهانی است، مجموع ظاهر و باطن است. در کتاب مقدس به وییه در مکاشفات، عدد چهار نشانهی نظریه تمامیت است. تکه یا بز نر علاوه بر معنی کلی آن که به حیوانی با ویژگیهای شناخته شده اطلاق میشود، مفاهیم گستردهای در حوزه نماد و نشانه دارد. بز در متون قدیم و زبان هند و اروپایی علامت و نشانهای خاص دارد.
گفته میشود در فرانسه بز را نشانه چالاکی میدانند یا به گفتهی لافونتن نشانه میل به آزادی شتابکارانه است. بز در متون یونانی به تبع اهمیت آن در صورت فلکی وارد دیگر نشانههایی شده که کاربرد فراگیری دارند. بز در متون کهن نشانهی استحکام، صعود، بالاروندگی و نیز منشا باروری است. هنوز هم در برخی از نقاط کشورمان رفتار دامداران و کشاورزان با بز، مخصوصا بز نر رفتاری آیینی و بسیار ویژه است که کلیت آن به کاربردهای فراگیر معنایی و نشانههای تثبیت شدهی برآمده از آن بر میگردد.
در سنگسر به بز پیشاهنگ پاچنگ میگویند. این بز نر وقتی به هفت سالگی میرسد به نام پیره بز در گله میماند، نه ذبح میشود و نه به فروش میرسد. سنگسریها بیش از ۲۶۰ نام برای نامگذاری بز و گوسفند دارند. زیباترین گوسفند را عروس مینامند و به گردن آن گردنبند مخصوص برای رفع و دفع چشم زخم میبندند. چنین تزئینی، علاوه بر معانی آیینی تعریف شده، شباهت فراوانی با تزئین عروسک تکه دارد، اما مهمترین نشانههای ظهور یافته در نمایش تکه گردانی، که تا کنون هم معنای خود را حفظ کرده، ارتباط آن با زمان باروری و رویش دوبارهی طبعیت است که تحت تاثیر آن رویدادهای اجتماعی، که متناسب با فصل بهار است، نشانههای دیگری دارد که برخی از آنها به روابط و مناسبات اجتماعی و برخی دیگر به مناسبات معیشتی مردم بر میگردد. این معنی با معانی نشانه شناختی قرین است که پیدایی دوبارهی فصل کار و رویش را تداعی میکند. تکه مهمترین نشانهی این رویداد اساسی در بطن عالم و طبیعت به اعتبار جامعه انسانی است.
تکهچیها چگونه به وجود آمدند؟
درباره پیدایش تکه چیها هنوز نظر مشخصی وجود ندارد اما شواهد نشان میدهد که آنها بازماندههای سایاچیها هستند که شاید شاخهای از گوسانهای باستانی باشند. دکتر جواد برومند در کتاب نوروز جمشید، قدمت حضور گوسانها را به زمان هخامنشیان نسبت میدهد و می آورد: از چند روز پیش از نوروز گوسانهای شاهی با «علم عید» در شهر میگشتند و فرا رسیدن نوروز را با موسیقی و سرود به آگاهی مردم رسانده و هزینهی عیدی را از آنان میگرفتند. از آنجا که تکه چیها و سایاچیها نیز فرا رسیدن بهار را نوید میدهد و انعام یا شاباشی از اهل خانه دریافت میکند. آیین آنها با مراسم دوره هخامنشایان قیاس پذیر و شبیه است.
تکه، عروسکی چوبی به شکل بز است ولی در برخی مناطق به شکل شتر هم وجود دارند. شکل بز را روی چوبی ضخیم میشکند و دورتا دور آن را میبرند یا با وسایلی آن را تراش میدهند. دستها و پاها نیز جداگانه بریده و با استفاده از میخ با اتصالاتی دیگر به تنه وصل میشود. مفاصل حرکتی دست و پا کمک میکند تا رقص تکه و حرکتهای چرخشیاش به زیبایی به نمایش در آید برای به حرکت در آوردن این عروسک آیینی صفحه گرد یا چهارگوشی الزم است تا تکه گردان عروسک تکه را روی آن به نمایش بگذارد و نیز چوبی که با آن تکه را برقصاند.
نمادشناسی صحنه دایره شکل یا چهارگوشی که تکه روی آن هنرنمایی میکند نشانههایی از زمان و مکان را در اعتقادات مردم از کهنترین دوران بشری تا به امروز در بر میگیرد: پیدایش کائنات فقط با یک مربع صورت میگیرد و به تبع آن تمدن یکجانشینی نیز در مربع تصویر میشود، در حالی که چادرها و سیاهچادرهای کوچ گران به شکل دایره است. ضرباهنگ عمر دنیا، ضرباهنگ زندگی بشری و ماههای قمری همگی چهارگانی هستند اما چهار مرحله حرکت فصول به صورت دایره نشان داده میشود؛ صلیبی با دو قطر عمود بر هم تربیعی واقعی در دایره فصول میسازد. شکل مربع واحد یکپارچه نیست. پس با زمان ارتباط دارد و برعکس ابدیت با شکل دایره نشان داده میشود، زیرا دایره، پس از تقویم سال، ابتدا زمان و بعد ابدیت را میسنجد و سرانجام بینهایت را تعیین میکند.
بنابراین مجموعه عروسک تکه از سه قسمت مجزا تشکیل شده است: اول عروسکی چوبی که به شکل بز بریده شده؛ دوم صفحهای گرد یا چهارگوش که سوراخی در وسط آن تعبیه شده و سوم میلهای چوبی. در واقع به رغم اجزای تعریف شده در ساختمان تکه، سازندگان آن اصراری بر طراحی آناتومی رئالیستی ندارند و ساختار ابتدایی یکی از ویژگیهای مهم تکوین عروسک تکه به شمار میآید.
استفاده از اشیا و تزیینات دم دست و هرآنچه ممکن است در هر خانهای یافت شود، ویژگی دیگر طراحی و ساخت این عروسک آیینی است. اما همواره در هیکل و صورت این عروسکها و ویژگی پنهانی از حیات و زندگی یافت میشود که بیننده، حتی هنگامی که هیچ حرکتی ندارد، آن را دریافت میکند.
استفاده از نشانههای نمادین در آراستن این عروسک آیینی نشانگر اعتقادات و برگرفته از رسومات رایج در آذربایجان است. تکه را معمولا با مخمل و پارچه و نوارهای رنگی و شاد، بخصوص قرمز، تزیین میکنند. رنگ قرمز علاوه بر گرمی و نشاطی که به همراه دارد یکی از رنگهای مورد علاقه مردم آذربایجان است. همان طور که در زمانهای قدیم و گاه در دوره معاصر نیز لباس عروسان آذری به رنگ قرمز است.
فلسفه آینه در «تکه»
استفاده نمادین از آینه در تنه عروسک تکه نشان از ارتباط معنی آن با تفکر و باورهای باستانی دارد. آینه از نظر واژهشناسی از ادونک آمده که به معنی شکل و دیدار یکی از نیروهای تشکیل دهنده انسان است. بنابر اساطیر ایرانی نخستین روز نوروز بود که در آن انسان کیهانی بر اثر آمیختن فروهر مینوی با نیروهای دیگر شکل گرفت. از این رو آینه نمادی از آن است که در بالای سفره نوروزی گذاشته میشود. آینه همواره نمادی از روشنایی و نور است؛ همچنان که هنوز هم رسم حضور آینه علاوه بر سفره نوروز سر سفره عقد هم استفاده می شود.
همراه شدن این آیین با واژگان آینه و تکم علاوه بر عروسک تکه اهمیت معنایی آینه را نیز گوشزد میکند. در قدیم و در میان اغلب فرهنگهای باستانی، تصور میشد که آینه خواص جادویی دارد و این مطلب با توجه به نقش مایهها و نوشتههای پشت آن به اثبات میرسد. شخص میتوانست در آینه، آگاهی مختصری از همه دانشها به دست آورد و به درون روح خود بنگرد. آینه میتوانست ارواح خبیثه را هم در این جهان و هم در جهان دیگر دور کند. در هنر مسیحی، آینهی بدون نقص مظهر مریم عذرا و بکرزایی اوست.
احکام رتبهبندی ۱۰۰ هزار معلم بازنشسته اصلاح شد
سخنگوی وزارت آموزش و پرورش از اصلاح احکام رتبهبندی ۱۰۰ هزار معلم بازنشسته سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ خبر داد.
شاهنامه هنر فردوسی است و لاغیر
دستگیری متهمانی که برای تقلب در کنکور، رمز ارز میگرفتند
امکان افشای سوالات آزمونهای آموزش و پرورش غیرممکن شد/ سهم ۵۰ درصدی سوابق تحصیلی در کنکور
تدوین طرح مدرسه مجازی بزرگسالان برای کاهش تنوع مدارس
آزمونهای نهایی دانش آموزان به سازمان جدید سنجش واگذار می شود
انتشار فراخوان دورههای ۲۳ و ۲۴ جایزه مهرگان ادب
آمادگی رفع نیاز فناورانه سازمان سنجش در مقابله با تقلب کنکور
کلاهبرداری از داوطلبان کنکور با دریافت رمزارز و سکه طلا
اساسنامه سازمان ملی سنجش بعد از کنکور ابلاغ میشود
گوشی جدید وان پلاس با دوربین تله فوتو و ماکرو معرفی میشود+عکس
چراغهای خودروی جدید آئودی سخنگو هستند+عکس
سنگی که طلا نیست اما بسیار گران قیمت است+عکس
چرا سوئد در یک قدیمی ساخت بمب اتم منصرف شد؟
رونمایی شریک قبلی ایران خودروی از خودروی عجیب آفرودیاش+عکس
کشف یک سیاه چاله عظیم در نزدیکی زمین
کارکرد عجیب مایع ظرف شویی در هواپیمای بوئینگ
اینترنت استارلینک در این کشورها قطع میشود
مشکل بزرگ ناسا در مریخ که فعلا حل نشدنی است
بمب الکترومغناطیسی چطور منفجر میشود؟
شروع احداث و افتتاح ۲۷ کلاس درس در سفر رئیس سازمان نوسازی مدارس به هرمزگان
مرحله غیرمتمرکز المپیاد علمی دانشجویی ۳۱ فروردین برگزار میشود
مهلت ارسال ایده به ششمین دوره رویداد «از ایده تا بازار» تمدید شد
تعیین ظرفیت ۶۰۰ نفری در دوره فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳
مدارس تا فرارسیدن ایام امتحانات باید دایر باشند
پذیرش بدون آزمون قاریان و حافظان قرآن در دانشگاه فرهنگیان
نقش حمایتی خانوادهها از دانشآموزان در روزهای امتحانی
فردا؛ آخرین مهلت ثبتنام آزمونهای ورودی مدارس سمپاد و نمونه دولتی
انتشار مقاله استاد دانشگاه شریف در معتبرترین مجله انجمن فیزیک آمریکا
آگهی/ گیربکس سایکلو گومائو چه تاثیری در افزایش سرعت و کارایی صنایع دارد؟
سیزدهمین دوره جشنواره تیتر ۱۵ اردیبهشت ماه برگزار می شود
شیوهنامه مشوقهای خدمتی برای کسب مهارت دانشآموختگان دانشگاهی ابلاغ شد
اساتید دانشگاههای جهان صهیونیستها را تحریم کنند
منتخبین هجدهمین مسابقات ربوکاپ ۹ سهمیه جهانی دریافت میکنند
واگذاری مالکیت ساختمان سابق دانشگاه علمی کاربردی واحد استان اردبیل به دانشگاه محقق اردبیلی
جرائم متخلفان کنکور اعلام شد
تشریح مأموریت جهاددانشگاهی در راستای نیازهای کشور
بیانیه مدرسین دروس معارف اسلامی دانشگاههادر حمایت از حمله موشکی سپاه
مهلت ثبت نام در آزمون فلوشیپ پزشکی سال ۱۴۰۳ تمدید شد
۴۵ قفسه کتاب کانون در مدارس ۱۰ استان کشور جاگذاری شد
سامانه نقل و انتقال دانشجویان علوم پزشکی از یکم اردیبهشت فعال میشود
وزیر علوم بر پیگیری امور معیشتی یاوران علمی دانشگاهها تاکید کرد
طرح رتبهبندی و اعتبارسنجی مؤسسات آموزش عالی تهیه میشود
سهچهارم مسافران از اقامتگاههای غیررسمی و بدون مجوز استفاده کردند
گذر نهضت سوادآموزی از وضعیت حاضر به مدلهای جدید آموزشی طبق برنامه هفتم
تایید انتخاب ۱۰ رییس دانشگاه و مرکز آموزشی و تحقیقاتی کشور
زمان ثبت نام وام شهریه دانشجویی دانشگاه علمی کاربردی اعلام شد
شنبه آخرین مهلت ثبت نام برای امریه سربازی دانشگاه تهران
آزمونهای شبه نهایی از ۹۰ درصد محتوای برنامه و کتاب درسی است
امکان استفاده از تک ماده برای ۴ درس با نمره ۷ به بالا
بکارگیری معاون پرورشی در مدارس غیردولتی ضروری است
تاریخ طب در ایران معرفی و بررسی میشود
رونمایی از پلتفرم نشر دانشگاهی
مدارک مورد نیاز پذیرفتهشدگان آزمون استخدامی جهت بارگذاری در سامانه گزینش
تدوین طرح مدرسه مجازی در راستای کاهش تنوع مدارس
مهلت ثبت نام آزمون EPT اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ دانشگاه آزاد اسلامی تمدید شد
شورای تحقیق جذب هیات علمی تشکیل میشود
صدور مجوز راهاندازی مدارس سمپاد عشایری در سه استان کشور
جزئیات اعلام نتایج آزمون آموزگاری و حضور در مراحل مختلف استخدام
تداوم توزیع شیر رایگان در مدارس تا پایان امتحانات/ چالش تامین پاکت استریل شیر
تحلیل بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان/ پاشنه آشیل جهاد تبیین محیط دانشگاه است
شیوهنامه المپیاد ورزشهای فناورانه دانشجویی ابلاغ شد
واگذاری آزمونهای ارتقا و گواهینامه دستیاران پزشکی به دانشگاهها
جاماندگان نوبت دوم کنکور ۱۴۰۳، امروز و فردا نامنویسی کنند
قدرت نظامی ایران حرف اول و آخر را در منطقه میزند
زمان اعلام نتایج اولیه آزمون دکتری اعلام شد
پروژههای اولویتدار دانشگاه تهران تکمیل می شود
انجام عملیات «وعده صادق» مایه مباهات است
نشست شورای مسکن دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد
ایران جزء ۱۵ کشور برتر جهانی در جذب دانشجویان بین المللی
نتایج اولیه و زمان انتخاب رشته آزمون دکتری ۱۴۰۳ منتشر شد
کتاب ای کاش زودتر برای سوالات نوجوانان درباره حجاب منتشر شد
فلسفه عشق نقد و بررسی میشود
ورود شخصیتهای خارجی به محصولات خواب کودکان
دهمینجلسه درسگفتارهای سعدیخوانی برگزار میشود
طنز یعنی چه؟
شرکت هزار عضو هیات علمی در فرصتهای مطالعاتی جامعه و صنعت
شبیهسازی آزمونهای شبهنهایی با امتحانات نهایی/توصیه به دهم و یازدهمیها برای شرکت در آزمون
امسال ۷۰ هزار معلم جذب آموزش و پرورش می شوند
ایران چطور گنبد آهنین را در هم شکست؟ +عکس
تغییر شکل عجیب هرم بزرگ مصر+عکس
چرا آدم فضاییها خودشان را به انسانها نشان نمیدهند؟
آنچه درباره ناوگان پهپادی ایران نمیدانید+عکس
ستاره نوترونی مرده در کهکشان دوباره زنده شد+عکس
قابلیت ارتباط ماهوارهای به گوشیهای گوگل اضافه شد
سنگی که طلا نیست اما بسیار گران قیمت است+عکس
این موشک نیست یک هواپیمای خاص و پرسرعت است+عکس
مشخصات موشک سنگینی که دیشب روسیه پرتاب کرد+عکس
انفجار این بمب الکترومغناطیسی قربانیان را ۲۰۰ سال عقب میبرد+عکس
جزئیات اعلام نتایج آزمون آموزگاری و حضور در مراحل مختلف استخدام
فعالیت دانشگاه بینالمللی زاگرس غیرقانونی اعلام شد
ناگفتههای کسر ۱۰ میلیون تومان از حقوق دانشجومعلمان به عنوان مقرری ماه اول!
ترجمه روسی به فارسی دکتر ژیواگو منتشر شد
موشک ایرانیای که سامانه ضد موشک اسراییل را فلج میکند+عکس
تفاوت موشکهای بالستیک، کروز و هایپرسونیک ایران در چیست؟
موتور خودروی فرمول یک در خودروی معمولی قرار گرفت+عکس
چهار تغییر در دانشگاه فرهنگیان
کسر ۴۵ درصد از حقوق دانشجومعلمان لغو شد
توسعه تضمین اشتغال با راهاندازی مراکز جدید در دانشگاه علمیکاربردی
مدیریت غذای دانشجویی احتمالا به وزارت علوم واگذار میشود
جزییات نمایشگاه کار به میزبانی دانشگاه امیرکبیر اعلام شد
جهش علمی ایران نسبت به سرمایهگذاری مالی در دنیا بینظیر است
۴۵ درصد به دریافتی دستیاران اضافه شد
زمان برگزاری نخستین کنفرانس ملی مهارت اعلام شد
گوشیهای سامسونگ آیفون را شکست دادند
راهاندازی سامانه مهارت افزایی هدفمند و نوآورانه در دانشگاه امیرکبیر
شاد به کاربرانش هشدار داد
مهلت ثبت نام دکتری بدون آزمون شریف تمدید شد
یک سیارک بزرگ به زمین نزدیک میشود
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.